Nawigacja

Artykuły historyczne

1 września 1939 – kres zwykłej codzienności

Autor : Kaja Drąg
Opublikowane przez : Sebastian Margalski

Druga połowa 1939 r. przyniosła kres rozwojowi tak niedawno odrodzonego Państwa Polskiego. Rozwój społeczno-gospodarczy uległ zahamowaniu, zaprzepaszczeniu uległo wiele osiągnięć ostatnich dwudziestu lat. Czas okupacji doprowadził do znacznych zniszczeń potencjału gospodarczego kraju, strat materialnych i ludnościowych.

Dzień 1 września 1939 r. przyniósł  kres zwykłej codzienności, marzeniom i planom wielu obywateli II Rzeczypospolitej. Polacy zostali zmuszeni do zmierzenia się z „codziennością niecodzienną”. W okresie wojny „to, co do tej pory było normalne, oczywiste, czy dziejące się w sposób niemal bezwiedny lub automatyczny, takie jak choćby dokonywanie codziennych zakupów czy przyrządzanie posiłków, przestaje takim być. Można powiedzieć, że rzeczywistość w swym najbardziej powszednim i codziennym wymiarze „stawia opór”, odsłaniając tym samym swą kulturową naturę. Wojna i okupacja jest czasem zakwestionowania wszelkich oczywistości i naturalności, poczynając od kwestii zaspokajania najbardziej podstawowych potrzeb człowieka, a kończąc na poczuciu trwałości i ciągłości życia, niezbędnej dla normalnego funkcjonowania”[1].

Wielu żołnierzom oraz cywilom nie było jednak dane zmierzyć się z „codziennością niecodzienną”, gdyż ponieśli śmierć w czasie działań obronnych. W kampanii wrześniowej poległo m.in. pięciu pracowników administracji miar: Józef Kotula (UM – Frysztat); Józef Łupiński (UM – Białystok), Nikodem Nowotarski (UM – Lwów), Mieczysław Pawlak (UM – Katowice); Jan Werner (UM – Poznań).

Kolejnych pięciu: Edmund Krukowiecki (GUM), Antoni Kwiatkowski (GUM), Kazimierz Łukomski (UM – Lublin), Edward Szymański (UM – Wilno), Feliks Wcisło (GUM) – jako oficerowie trafili do obozu w Kozielsku, a następnie zostali rozstrzelani w lasku katyńskim w 1940 r.

Życie każdej z tych osób zostało przerwane w sposób nagły i nieoczekiwany. Część z nich zostawiła po sobie bogaty dorobek naukowy, niedokończone badania i prace oraz niezrealizowane marzenia. Warto spojrzeć chociażby na postać Antoniego Konstantego Kwiatkowskiego. Urodził się 12 grudnia 1899 r. Po zdaniu matury w 1922 r. rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej. W 1926 r. otrzymał tytuł inżyniera geodety. W następnym roku rozpoczął pracę zawodową w Głównym Urzędzie Miar, w sekcji pomiarów długości i czasu. Kontynuował prace rozpoczęte przez astronoma i geodetę Mikołaja Kowala-Miedźwiedzkiego, a w 1935 r. uzyskał tytuł współpracownika naukowego. Prowadził też systematyczne prace nad założeniem w Polsce sieci punktów grawimetrycznych, charakteryzujących ziemskie pole ciężkości.

W 1928 r. podjął również pracę naukową na Politechnice Warszawskiej jako asystent w Katedrze Astronomii na Wydziale Geodezji i Kartografii, a następnie, w 1931 r. w Katedrze Geodezji Wyższej. W 1934 r. na Wydziale Inżynierii (Oddział Mierniczy), za dysertację pt. "Prace grawimetryczne w latach 1930–1932" uzyskał tytuł naukowy doktora nauk technicznych. Rozprawa została oparta na badaniach, jakie przeprowadził, pracując w GUM. W wyniku prowadzonych w latach 1926–1939 badań, wykorzystując do ich wykonania bazę laboratoryjną GUM, na terenie całego kraju zorganizował 221 punktów grawimetrycznych i wyznaczył dla nich przyspieszenie siły ciężkości. Wyniki prac publikował głównie w Biuletynie Towarzystwa Geofizycznego i Pracach grawimetrycznych Głównego Urzędu Miar. Badania prowadzone przez A. Kwiatkowskiego były podstawą do rozwoju prac grawimetrycznych i poszukiwań złóż mineralnych w Polsce. Posłużyły także geodetom fińskim do opracowania kształtu kuli ziemskiej.

Strona jednej z publikacji wymienionych w tekście.

Dr Antoni Kwiatkowski, z ramienia GUM reprezentował Polskę w pracach Bałtyckiej Komisji Geodezyjnej. Na VI Zgromadzeniu Międzynarodowej Unii Geodezyjnej i Geofizycznej w Edynburgu w 1936 r. wystąpił z referatem pt. Comptes-rendus de travaux métrologiques et gravimétriques. W 1939 r. uczestniczył w I Kongresie Inżynierów Miernictwa RP, na którym wygłosił dwa referaty: "O pomiarach grawimetrycznych i ich stanie w Polsce" i "Prawo o miarach w pomiarach geodezyjnych." Dwukrotnie dokonał nawiązania do głównego punktu europejskiego systemu siły ciężkości w Poczdamie. Wyniki prac opublikował w "Pracach naukowych GUM" w 1939 r. w rozprawie pt. Nouvelles liaisons gravimétriques avec Potsdam. Dzięki temu punkt pomiarów w GUM stał się podstawowym punktem grawimetrycznym Polski. W swych pracach naukowych dążył do włączenia grawimetrii w zakres geodezji wykładanej na wyższych uczelniach.

Po objęciu w 1934 r. stanowiska kierownika sekcji pomiarów geodezyjnych, czasu, długości i kąta w GUM, rozpoczął proces jej unowocześniania. Dzięki zakupowi uniwersalnego komparatora końcowego oraz komparatora geodezyjnego, pracownia podjęła komparacje inwarowych przymiarów Jäderina i uczestniczyła w międzynarodowych porównaniach wzorców pomiarowych, koordynowanych przez Międzynarodowe Biuro Miar w Paryżu.

Dzięki staraniom Antoniego Kwiatkowskiego udoskonalono w GUM pomiary czasu, poprzez zainstalowanie zegara wahadłowego Shortta i zegara kwarcowego. Doktor współdziałał w tym zakresie z Państwowym Instytutem Telekomunikacyjnym i Państwowym Instytutem Geologicznym.

Kwiatkowski zorganizował też i prowadził pomiary długości wykorzystując metodę interferencji fal świetlnych. Pomiary te stosowano do wyznaczania wymiarów płytek wzorcowych płasko-równoległych, z których korzystał przemysł maszynowy i zbrojeniowy. Swoje zainteresowania naukowe dr A. Kwiatkowski przenosił na dziedzinę pomiarów fizykochemicznych. Był twórcą "Tablic gęstości roztworów wodnoalkoholowych" i współtwórcą (wraz z W. Kasperowiczem i T. Smoleńskim) "Tablic alkoholometrycznych" do wyznaczania mocy spirytusu i ilości alkoholu w spirytusie, wydanych przez GUM w 1934 i 1936 r. Przez cały czas pracy w GUM, aż do wybuchu II wojny światowej, prowadził na Politechnice Warszawskiej zlecone wykłady z wybranych zagadnień geodezji wyższej i metrologii[2].

Antoni Konstanty Kwiatkowski, jako absolwent Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii (1929) i porucznik uzbrojenia (awans z 1.02.1935) w rezerwie, w końcu sierpnia 1939 r. został powołany do wojska, zgodnie z przydziałem do kadry I Oddziału Służby Uzbrojenia. Podczas kampanii wrześniowej w dniu 18 września 1939 r. został wzięty do niewoli przez Sowietów. Do kwietnia 1940 r. był jeńcem obozu w Kozielsku. Między 7 a 9 kwietnia 1940 r. został przekazany do dyspozycji naczelnika smoleńskiego obwodu NKWD (lista wywozowa 017/3 poz. 92 nr akt 46 z 2.04.1940), a następnie zamordowany w lesie katyńskim między 9 a 11 kwietnia 1940 r. Szczątki Antoniego Kwiatkowskiego zidentyfikowano podczas ekshumacji prowadzonej przez Niemców w 1943 r. (zapis w dzienniku ekshumacji z dnia 28.05.1943 pod numerem 3474). Znaleziono przy nich: kartę przydziału służbowego, dowód osobisty, paszport, legitymację urzędnika państwowego, dyplom Politechniki Warszawskiej inżyniera geodety[3].

 

[1] Rodak P., Niecodzienna codzienność czasu okupacji, [w:] „Znak”, wrzesień 2009, nr 652 – za: http://www.miesiecznik.znak.com.pl/6522009pawel-rodakniecodzienna-codziennosc-czasu-okupacji/ (stan na 28.08.2018)

[2] Na podstawie: Antoni Konstanty Kwiatkowski, [w:] „Słownik biograficzny pracowników Głównego Urzędu Miar”, oprac. M. Klarner-Śniadowska i B. Piotrowska, Warszawa 2007, s. 51.

  •  Czarno-białe zdjęcie Antoniego Kwiatkowskiego na tle jednej z publikacji GUM.
  •  Okładka publikacji wydanej przez Główny Urząd Miar, a napisanej przez inżyniera geodetę Kwiatkowskiego "Prace grawimetryczne w latach 1930-1932".
  •  Okładka publikacji "Pomiary siły ciężkości" z 1933 roku.
do góry